گزارشی از همایش «بیدارگر بصیر»؛ تاریخ نگاری استاد ابوالحسنی (منذر)، اتکا به حرف علما دارد

صدای شیعه: به مناسبت چهارمین سالگرد درگذشت استاد علی ابوالحسنی (منذر) آیین رونمایی از کتاب «تنهای شکیبا»، سه شنبه 18 اسفند با سخنرانی موسی حقانی، مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،‌ رضا مختاری نویسنده کتاب و پژوهشگر تاریخ معاصر،‌ محمد حسین رجبی دوانی استاد و پژوهشگر تاریخ معاصر، شیخ محسن خزعلی و محمد صادق ابوالحسنی فرزند استاد علی ابوالحسنی در مجموعه شهدای سرچشمه برگزار شد.

شیخ فضل الله و آخوند خراسانی اختلاف مبنایی نداشتند

حقانی در ابتدا با بیان اینکه امروز فقدان ایشان بیش از پیش در تاریخ نگاری خودش را نشان می‌دهد گفت: آثاری که از او منتشر شده به مسائل مهمی چون مشروطیت می‌پردازد. کتاب «تنهای شکیبا»  را نیز می‌توان یکی از آرزوهای ابوالحسنی دانست که محقق شد.

وی با اشاره به نبود اطلاعات درباره اختلافات میان شیخ فضل الله و آخوند خراسانی در آثار ابوالحسنی افزود: ابوالحسنی به این موضوع نگاه می‌کرد که چقدر برای بیان چنین حرف‌هایی در جامعه ظرفیت پذیرش وجود داشت. از سوی دیگر باید گفت که اختلاف شیخ فضل الله با آخوند خراسانی بر سر تعیین مصادیق بود و این دو با هم اختلاف مبنایی نداشتند.

رئیس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران با بیان اینکه برخی از نقدهایی که درباره آثار ایشان نوشته شده صحیح نیست، یادآور شد: گفته می‌شود که ابوالحسنی قدر شیخ فضل الله نوری را بالا برده تا قدر دیگران را پایین بیاورد، در حالی که برخورد ابوالحسنی با این موضوع احساسی نبود. او معتقد بود شیخ فضل‌الله نوری به لحاظ علمی و فقهی قویتر از دیگران بوده است.

تاریخ نگاری ابوالحسنی اتکا به حرف علما دارد

محمدرضا کایینی در ادامه با اشاره اینکه مرحوم ابوالحسنی در آثارش به اقوال علما تکیه کرده است، گفت: ابوالحسنی طی آثاری که در حوزه مشروطه پژوهی داشته به اقوال علما به ویژه اقوال علمای مغلوب در آن دوره توجه کرده است. تاریخ نگاری دوره مشروطه نیز بیشتر به اقوال مسلط در آن دوره توجه کرده تا اقوال مغلوب، بنابراین تلاش ابوالحسنی این بوده که به اقوال مغلوب در این دوره و نیز ناگفته‌های درباره شیخ فضل‌الله اشاره کند.

وی ادامه داد: ابوالحسنی معتقد بود علما چون در گفته‌هایشان استحکام دارند باید بیشتر به اقوال آنها در تاریخ نگاری توجه کرد. بنابراین تاریخ نگاری ابوالحسنی اتکا به حرف علما دارد.

کایینی گفت: یکی از دلایلی که ابوالحسنی به اعلامیه‌های آخوند خراسانی در دوران فطرت نپرداخته این بوده که معتقد است این نظرات، نظرات آخوند خراسانی نیست و در خراب کردن رابطه بین شیخ فضل الله و آخوند خراساتی دست افرادی مانند اسدالله فراهانی را می‌توان دید.

وی با بیان اینکه ابوالحسنی معتقد است که تنوع نگاه اجتماعی شیخ فضل الله و آخوند خراسانی به یکدیگر نزدیک بوده یادآور شد: بر خلاف اختلافاتی که بعدها در بین این دو به وجود آمد این دو نفر به لحاظ دیدگاه اجتماعی با یکدیگر اختلاف زیادی نداشتند.

آثار ابوالحسنی گنجینه ارزشمند و عظیمی است

محمدحسین رجبی دوانی نیز در بخش دیگری از این نشست با اشاره به اینکه ابوالحسنی گنجینه ارزشمند و عظیمی است که باید از آثار او استفاده کرد گفت: کارهای ابوالحسنی هریک تازگی خاص خود را دارد و از زاویه قدیم و جدید به مسایل تاریخی پرداخته است.

وی با بیان اینکه یکی از مسائلی که همواره مورد دغدغه ابوالحسنی بوده، این است که چرا طرح‌های شیخ فضل الله نوری ناموفق بود؟ گفت: او در دو کتاب «اندیشه سبز، زندگانی سرخ» و «تنهای شکیبا» سعی کرده است که به این سوال پاسخ دهد.

وی افزود: زمانی که مجلس توسط محمد علی شاه به توپ بسته شد، تا مدت کوتاهی در سراسر کشور مقاومت صورت گرفت و بعد از آن آرامشی در سراسر کشور برپا شد. در آن زمان شیخ فضل الله نامه‌ها و اعلامیه‌هایی به علمای کشور نوشت و از آنها نظرشان را درباره مشروطه جویا شد و از آنها پرسید که آیا موافق هستند که مشروطه در کشور احیا شود و همگی آنها پاسخ دادند که ما چنین مشروطه‌ای نمی‌خواهیم. به هر حال شیخ کوشید تا در کنار نظر علما مجلس شورای کبری مملکتی ایجاد کند. مجلسی انتصابی که از خوشنام ترین رجال سیاسی کشور، شاهزادگان، تجار و ... تشکیل می‌شد و اخیاراتی داشت که شامل اختیارات مجلس قدیم می‌شد و علاوه بر آن به نوعی نقش قوه قضاییه را برای مسئولان مملکتی داشت با این وجود این طرح‌ها ناکام ماند. ابوالحسنی در این کتاب به دلایل ناکامی خود اشاره می‌کند. اما علتی که در کتاب او نیامده و در واقع می‌توان گفت علت تامه بوده از جنس مخالفت‌هایی بوده که آخوند خراسانی با شیخ فضل الله داشت و این اختلافات در نوشته‌های ابوالحسنی نیست.

این تاریخ پژوه تاکید کرد: آنچه که موجب ناکام ماندن اقدامات محمد علی شاه و نیز تهییج مشروطه‌خواهان شد، صدور اعلامیه‌های متعدد از سوی آخوند خراسانی و شیخ مازندرانی بود. کاش مرحوم ابوالحسنی به همان اندازه که به شیخ فضل‌الله پرداختند برای شناساندن اقدامات آخوند خراسانی نیز کتابی تالیف می‌کردند.

این تاریخ پژوه گفت: البته این به دلیل نداشتن اطلاعات در این باره نبوده چرا که ایشان تسلط کاملی به تاریخ مشروطه داشته است. اما تقوا و احتیاط ابوالحسنی مانع از این می‌شد که اختلافات گذشته میان این دو را باز کند بنابراین کوشیده تا اشاره‌ای گذرا به این موضوع داشته باشد.

وی افزود: اما واقعیت این است که اعلامیه‌های آخوند خراسانی نقش زیادی در تهییج مشروطه خواهان داشت. ایشان جنگیدن در رکاب ستارخان را مانند جنگیدن در رکاب امام زمان(ع) دانسته بود. بنابراین این اعلامیه‌ها موجب تحریک مردم ولایات شده بود و سبب شده اتفاقات تبریز به سایر شهرها نیز کشیده شود و پس از فتح تهران انقلابیون شیخ فضل الله را دار زدند.

رجبی در بخش پایانی سخنانش انتشار کتاب را به همراه پیوست پایانی آن درست ندانست و گفت: این کتاب بهتر بود بدون پیوست منتشر می‌شد و به همین صورت شکیل‌تر و موجه تر بود.

محمدصادق ابوالحسنی نیز کتاب «تنهای شکیبا» را آخرین آواز قوی پدرش عنوان کرد و گفت: شیخ فضل‌الله هنگامی که بر دار آویخته می‌شد، زیباترین آواز خود را سرود و مرحوم ابوالحسنی نیز با نگارش کتاب «تنهای شکیبا» آخرین آواز خود را گفت.

در پایان این مراسم از کتاب «تنهای شکیبا» رونمایی به عمل آمد.

منبع: مهر

انتهای پیام