نور اسلام در ایرانِ آفریقا

صدای شیعه: مراکز رسمي بين‌المللي آماري از جمعيت نيجريه منتشر کرده که طبق آن، اين کشور حدود 170ميليون نفر جمعيت دارد. از اين ميان حدود 50درصد را مسلمانان تشکيل مي‌دهند. شايد بپرسيد چرا آمار تعداد مسلمانان دقيق نيست! دليلش اين است که بيشتر مردم اين کشور در روستاها زندگي مي‌کنند، آن هم روستاهايي که با فاصله‌هاي بسيار دور از هم در سطح اين کشور پراکنده شده‌اند و اتفاقا جمعيت زيادي از مسلمانان و شيعيان در همين روستا‌ها زندگي مي‌کنند. به همين علت است که آمارگيري دقيق از تعداد شيعيان و حتي کل مسلمانان در نيجريه هنوز ممکن نشده است. اما طبق يک نظر کلي، حدود 50درصد مردم اين کشور را مسلمانان تشکيل مي‌دهند و از کل جمعيت مسلمانان هم، 10 تا 20درصد شيعيان هستند. اگر هم در بعضي از آمارها تعداد مسلمانان يا شيعيان کمتر از اين اعلام شده، دليلش تقيه‌اي است که بيشتر شيعيان در اين کشور براي در امان ماندن از ظلم‌ها و دشمني‌ها عليه اسلام پيش مي‌گيرند. در عين حال اتفاقات اخير در اين کشور و دشمني‌هايي که عليه اسلام و برادران مسلمان ما شده است، ضرورت توجه بيشتر نسبت به اوضاع اين کشور را از سوي مسلمانان عيان مي‌کند. مصطفي الشکور، يکي از مسلمانان نيجريه‌اي است که حدود 14سال قبل با آموزش‌هايي که از طريق مسلمانان فعال و با رهبري شيخ‌زکزاکي ديده بود، به مذهب شيعه مشرف شد. او آنقدر در زمينه آموزه‌هاي شيعيان فعاليت کرد که نه‌تنها اعضاي خانواده خود را بلکه تعداد زيادي از جوانان و مردم کشورش را به مذهب تشيع هدايت کرد. به اين ترتيب است که اطلاعات خوبي درباره اوضاع کشورش و به‌خصوص سبک زندگي و انواع فعاليت مسلمانان در اين کشور دارد. از او خواستيم تا وضعيت زندگي مسلمانان در نيجريه را برايمان تشريح کند.

• سابقه ورود اسلام در نيجريه

براي به‌دست‌آوردن سابقه ورود اسلام به کشور نيجريه بايد به اين نکته توجه شود که کشور نيجريه حدود 70 سال به‌عنوان مستعمره دولت انگلستان محسوب مي‌شد، آن هم در زماني که اسلام به مرور در حال گسترش ميان مردم اين کشور بود؛ هرچند که اسلام در ابتدا وارد منطقه آفريقا شد و در کشور تانزانيا و سواحل غربي آفريقا رشد و به قسمت‌هاي جنوبي اين قاره نفوذ کرد. اين اتفاق نشان مي‌دهد که مردم نيجريه، مردمي هشيار و خداپرست بوده‌اند و به‌همين دليل گرايش به اسلام بين آنها گسترش يافته است. دين اسلام نخستين بار از طريق تاجران و بازرگان‌ها وارد نيجريه و آفريقا شد و البته بايد توجه داشت اسلامي که وارد اين سرزمين شد، با معرفت و محبت نسبت به اهل‌بيت پيغمبر اسلام(ص) همراه بود. درواقع اسلام ناب و حقيقي به مردم اين کشور شناسانده مي‌شد و اين، اتفاق مبارکي براي مردم اين کشور بود.

در چنين شرايطي به‌دليل اينکه دولت انگلستان، نيجريه را تحت استعمار خود درآورده بود، مشخص بود که نمي‌خواست و اجازه نمي‌داد که اسلام حقيقي که همراه با روحيه نشاط و جهاد و حق‌طلبي است بين مردم رواج پيدا کند. چون در اين صورت به‌طور طبيعي منافع آنها به خطر مي‌افتاد. بنابراين رواج يک اسلام بدون روح و تنها همراه با اداي آداب فردي و بدون روحيه حق‌طلبي براي استعمار انگلستان بي‌خطر بود. به همين دليل وقتي آنها توان مقابله با رواج اسلام و آموزه‌هاي اين دين الهي را نداشتند، سعي کردند آموزه‌هايي به مردم منتقل شود که فقط به امور روزانه و مشخصي بپردازند و نگاهي به آينده و شرايط اجتماعي و سياسي نداشته باشند.

• سبک زندگي اسلامي در نيجريه

حرکت‌هاي اسلامي در کشور نيجريه به شکلي مسالمت‌آميز بار‌ها اتفاق افتاده است. مردم مسلمان در اين کشور آداب اسلامي را در زندگي روزمره خود رعايت مي‌کنند و آنقدر نسبت به انجام مراسم ديني حساسيت دارند که درخواست داده‌اند تا احکام اسلامي در ساختار حاکميتي کشور اجرا شود. در‌عين حال دولت‌هاي قبلي در نيجريه هم مردم مسلمان اين کشور را جزو يکي از مهم‌ترين و اثرگذار‌ترين گروه‌ها در امور حکومتي و حاکميتي مورد توجه قرار مي‌دادند و همه اينها نشان‌دهنده‌ شأن و جايگاه مسلمانان در نيجريه است. البته ارتش و دولت نيجريه با وجود اينکه آزادي‌هاي زيادي براي وهابي‌ها در اين کشور ايجاد کرده‌اند، اجازه نمي‌دهند که وهابي‌ها در برنامه‌هاي مسلمانان شرکت کرده و به آنها نزديک بشوند چون مي‌ترسند که تحت‌تأثير آموزه‌هاي اسلام اصيل قرار بگيرند و شيعه شوند. در اين ميان، دولت عربستان‌سعودي و صهيونيست‌ها بيشتر از هر کسي براي گسترش وهابيت بين مسلمانان نيجريه‌اي تلاش دارند، به اندازه‌اي که هزينه‌‌هاي هنگفتي را صرف تبليغ وهابيت و دشمني عليه مسلمانان و شيعيان مي‌کنند؛ هر چند با وجود تمام اين اقدامات شيطاني، باز هم جمعيت زيادي از مردم نيجريه شيعه و محب اهل‌بيت عليهم‌السلام هستند.

به مررو زمان و با گسترش اسلام در نيجريه، آموزش اصول اسلامي هم به‌تدريج در اين کشور رايج شد و مساجد به اماکني براي آموزش احکام اسلامي و پاسخ به نيازهاي ديني مسلمانان تبديل شدند. در مدارس اسلامي واقع در مساجد، امام جماعت به‌عنوان مدرس فعاليت مي‌کرد و قرآن موضوع اصلي آموزش بود. البته اين روش آموزشي با مدارس قرآني سنتي که در آن زبان محلي به موازات زبان عربي مورد استفاده قرار مي‌گرفت، شباهت زيادي داشت. اين شيوه آموزش دستورات و مفاهيم قرآني و اسلامي در مساجد، به تعليم و تربيت اسلامي در کشور نيجريه وجهه عمومي داد. به اين ترتيب فرهنگ اسلامي به همزيستي با فرهنگ نيجريه ادامه داد و آموزش تعليمات قرآني در مناطق مختلف گسترش پيدا کرد. اين آموزش‌ها شامل ارائه دروس متفاوتي چون توحيد، منطق، علوم حديث، فلسفه، قواعد دستور زبان و ادبيات عرب و تفسير قرآن است و از آنجا که در اين روش آموزشي بر منابع عربي تأکيد مي‌شود، اين کار باعث شده مردم نيجريه هم زبان عرب را ياد بگيرند و هم با فرهنگ اسلامي و قرآني آشنا شوند.

• جنبش اسلامي

يکي از زمينه‌هاي اصلي ظهور و بروز اعتقادات اسلامي بين مردم نيجريه، شکل‌گيري جنبش اسلامي در اين کشور است. نکته جالب اينکه اغلب نيروهاي جنبش اسلامي را جوانان متدين تشکيل مي‌دهند که بسياري از آنها جزو مستبصرين و ره‌يافتگان به اسلام و مذهب تشيع هستند. رهبري اين جنبش را آيت‌الله شيخ ابراهيم زکزاکي بر عهده دارد و موفق شده که در طول سال‌هاي گذشته با فعاليت‌هايي که براساس آموزه‌هاي اسلام داشته، طي اقدامات مسالمت‌آميز و دور از هر نوع خشونت تبليغات اسلامي را انجام دهد. جايگاه اين تبليغات هم در آشنا‌کردن مردم با دين اسلام و رواج سبک زندگي اسلامي قابل تامل است، به اين دليل که تعداد زيادي از مردم نيجريه از طريق همين تبليغات با مذهب بر حق شيعه آشنا شده و به اين مذهب مشرف شده‌اند. در عين حال نبايد تأثير تبليغات جنبش اسلامي نيجريه را در آگاه‌کردن مردم کشورهاي ديگر ناديده گرفت چون اين جنبش در جامعه جهاني تأثير‌گذار بوده، فعاليت‌هاي آن فقط از طرف شيعيان نيجريه شناخته و تقدير نشده است بلکه همه مسلمانان نيجريه از هر مذهبي که باشند و حتي مسلمانان کشورهاي ديگر از اين آموزه‌ها بهره‌مند شده و سبک زندگي اسلامي را آموخته‌اند.

• توجه ويژه مردم نيجريه به حفظ و قرائت قرآن

در کشور نيجريه مدت‌هاست که دوره‌هاي آموزشي گوناگوني براي جمعيت مسلمان برگزار مي‌شود. اين دوره‌هاي قرآني از دوران بعد از انقلاب اسلامي ايران آغاز شد و با رهبري و هدايت شيخ زکزاکي شدت بيشتري گرفت چراکه مسلمانان نيجريه‌اي ارزش زيادي براي آشنايي با مفاهيم قرآني قائل شدند، آنها پيروزي انقلاب اسلامي ايران را به برکت اسلام و قرآن مي‌دانند.

نکته قابل توجه اين است که حفظ قرآن يکي از آموزش‌هاي اصلي در خانواده‌هاي مسلمان نيجريه محسوب مي‌شود و پدر و مادر‌ها اهميت زيادي نسبت به حفظ قرآن و توانايي قرائت صحيح آيات توسط فرزندانشان مي‌دهند. دوره‌هاي آموزشي در اين کشور شامل آموزش تجويد قرآن در تمام سطوح، شيوه‌هاي حفظ قرآن، صوت و لحن صوت، ترتيل و تجويد مي‌شود. در عين حال دوره‌هاي آموزشي اصول داوري مسابقات قرآن‌کريم هم مدتي است که به همت فعالان قرآني اين کشور، در شهرهاي مختلف برگزار مي‌شود. برگزارکنندگان اين دوره‌ها، نشر معارف حقيقي قرآن، انس‌گرفتن مردم با کلام وحي به‌ويژه نسل جوان و تقويت رابطه آنها با قرآن را از اهداف دوره‌هاي قرآني مي‌دانند.

مسلمان‌هاي نيجريه براي روزهاي تعطيل خودشان و فرزندانشان هم برنامه‌هاي اسلامي و قرآني دارند؛ مثلا هر سال با شروع تعطيلات مدرسه‌ها، کلاس‌هاي ويژه قرآني در سراسر اين کشور شروع به‌کار مي‌کنند. يکي از بزرگ‌ترين و پرمخاطب‌ترين اين کلاس‌ها، دوره حفظ قرآن است. شرکت‌کنندگان در يکي از اين طرح‌هاي قرآني، 3جزء قرآن‌کريم را در طول حدود 8هفته حفظ مي‌کنند. اجراي اين طرح، از چند سال گذشته شروع شده و به‌عنوان يکي از مهم‌ترين طرح‌هاي قرآني در اين کشور تا به حال چندين مرحله اصلي را پشت سر گذاشته است.

نوع ديگري از آموزش قرائت، حفظ و ترتيل قرآن‌کريم در کشور نيجريه، برنامه‌هاي جمعي و برگزاري مسابقات است که با نظارت حافظان و قاريان ممتاز و با حضور تعدادي از فعالان قرآني اين کشور اجرا مي‌شود. جالب اينکه در اين روش، ترتيل گروهي و بيان احکام قرائت و ترتيل صحيح به مردم آموزش داده مي‌شود و در عين حال برگزاري نشست‌هاي «حضرت علي(ع) در قرآن» و قرائت آيات قرآن درباره مقام و منزلت حضرت اميرالمؤمنين(ع) و بيان جايگاه آن حضرت از بخش‌هاي مختلف اين نوع برنامه‌هاست. بزرگ‌ترين نتيجه اين نوع دوره‌هاي آموزشي نيز هماني است که در مسابقات مختلف آسيايي و بين‌المللي قرآن‌کريم شاهد هستيم؛ يعني پرورش صد‌ها قاري و حافظ قرآن‌کريم و حضور فعال حافظان و قاريان تواناي نيجريه‌اي.

• نيجري‌ها و فعاليت‌هاي فرهنگي و تبليغي

مسلمانان نيجريه علاوه بر برگزاري کلاس‌هاي آموزشي قرآني، شيوه‌هاي ديگري هم براي ترويج فرهنگ اسلامي و قرآني درنظر گرفته‌اند. آنها براي همه مراسم مذهبي برنامه‌هاي ويژه برگزار مي‌کنند. يکي از اين اقدامات که تأثير زيادي ميان مردم مسلمان اين کشور دارد و مورد استقبال قرار مي‌گيرد، منتشر‌کردن نشريات متنوع قرآني است و اين نوع نشريات که به‌صورت‌ گاهنامه، هفته‌نامه، ماهنامه و فصلنامه منتشر مي‌شوند، موضوعات و مسائل قرآني متنوع و جالبي را براي مخاطب بيان مي‌کنند.

البته در اين ميان بايد به نقش شيخ زکزاکي اشاره بيشتري شود چون او به‌عنوان رهبر شيعيان تأکيد زيادي در حفظ قرآن کريم و آموختن درس‌هاي قرآني و اسلامي داشته است. نمونه‌اش اينکه هر سال به دستور شيخ زکزاکي بعد از تمام شدن ‌ماه مبارک رمضان جشن حفظ قرآن برگزار مي‌شد و همين جشن زمينه ترغيب و تشويق جوانان، نوجوانان و حتي کودکان نيجري را نسبت به حفظ قرآن فراهم مي‌کرد، به‌طوري که آنها در تمام طول سال و به‌خصوص در ‌ماه مبارک رمضان بيشتر وقت خود را صرف حفظ قرآن مي‌کنند و مدرسه‌ها هم در اين مسير به دانش‌آموزان درس‌ها و آموزش‌هاي لازم را ارائه مي‌دهند.

در عين حال، ساير گروه‌هاي قرآني نيجريه هم با اجراي فعاليت‌هاي گوناگون که مردم را جذب اين کتاب آسماني مي‌کند، سال‌هاست که براي نشر فرهنگ قرآني تلاش مي‌کنند. يکي از شاخص‌ترين اين برنامه‌ها، برگزاري محافل انس با قرآن در طول‌ ماه مبارک رمضان است. هر چند که اين محافل تنها به گوش‌دادن به قرائت و تجويد محدود مي‌شود اما همين مجالس از لطف و صفايي برخوردار هستند که جوان‌هاي مسلمان پاي ثابت آنها شده‌اند. کلاس‌ها و جلسات تفسير قرآن کريم و شرح نهج‌البلاغه هم به‌طور منظم هر هفته در مناطق شيعه‌نشين اين کشور برگزار مي‌شود. بازخواني تاريخ صدر اسلام و برنامه‌هاي ويژه در روزهاي ‌ماه محرم هم يکي ديگر از نمونه‌‌هاي تبليغ تشيع و نمايش سبک زندگي اسلامي در اين کشور محسوب مي‌شود. از طرف ديگر مسلمانان در اين کشور در ايام فاطميه هم عزادار هستند و مدت 3روز به‌طور رسمي اقامه عزا مي‌کنند.

• تلاش براي ماراتن جهاني قرآن

تعداد حافظان و قاريان نيجريه قابل شمارش نيست چون‌‌ همانطور که اشاره شد مردم مسلمان در اين کشور اهميت زيادي براي حفظ و قرائت قرآن قائل هستند و فرزندان خود را از کودکي به حفظ و تلاوت مشغول و تشويق مي‌کنند. به اين ترتيب سال‌هاست که نماينده‌هاي قرآني از کشور نيجريه در مسابقات بين‌المللي قرآن‌کريم حضور فعال دارند و مقام‌هاي خوبي را در رشته قرائت و حفظ کل کسب کرده‌اند. در واقع مسلمانان نيجري جدا از فعاليت مذهبي در داخل کشورشان، هر سال تلاش مي‌کنند تا خود را براي مسابقات بين‌المللي قرآن آماده کنند. اما با وجود تمام اين تلاش‌ها و علاقه و پيگيري مسلمانان نيجريه، فعاليت‌هاي قرآني در اين کشور به سطح مطلوب موردنظر آنها نرسيده است و با استانداردهاي بين‌المللي فاصله دارد. اين کشور هنوز دچار کمبود مربيان، استادان و قاريان بين‌المللي بوده و نيازمند حمايت است.

• نهادها و سازمان‌هاي اسلامي در نيجريه

از آنجا که حدود 50درصد مردم نيجريه مسلمان هستند، در اين کشور نهادها و سازمان‌هاي اسلامي متنوعي فعاليت مي‌کنند که به تعدادي از مشهورترين اين نهادها اشاره مي‌کنيم:

حرکت اسلامي شمال: نخستين گروه شيعه است که به رهبري شيخ ابراهيم زکزاکي شروع به‌کار کرد. برنامه‌هاي متعدد و مهمي از طريق اين گروه انجام شده؛ مانند برپايي مراسم روز جهاني قدس در کشور نيجريه و برگزاري مراسم عزاداري براي حضرت سيدالشهدا(ع) در‌ماه محرم.

انجمن دانشجويان مسلمان: قريب به اتفاق اعضاي انجمن دانشجويان مسلمان را دانشجويان و دانش‌آموزان تشکيل مي‌دهند که اتفاقا شيعي مذهب هم هستند و در گسترش و تبليغ اين مذهب در کشور نيجريه فعاليت مي‌کنند. آنها علوم و معارف قرآني را در کنار آداب و اصول سياسي اسلام مي‌آموزند و آموخته‌هاي خود را در قالب برگزاري مراسم عزاداري و جشن‌هاي ديني و همچنين انتشار نشريات متنوع به ديگران انتقال مي‌دهند.

جمعيت انصارالدين: همانطور که از نام اين گروه مشخص است، جمعيت انصارالدين به قصد ياري کردن دين اسلام و گسترش و تبليغ آن تاسيس شده و به همين دليل است که به‌طور مداوم مبلغان ديني و واعظان و سخنراناني را به شهرها و روستاهاي نيجريه مي‌فرستد تا مردم را با دين اسلام آشنا کنند يا به سؤالات و ابهامات اعتقادي آنها جواب دهند. البته بايد يادآوري کنيم که جمعيت انصارالدين رابطه خوبي با دولت فدرال نيجريه و کشورهايي مانند عربستان، مصر، مراکش و کويت دارد که طبيعتا اين نوع روابط بر فعاليت آنها اثرگذار خواهد بود.

جمعيت نصرالاسلام: جامعه هدف اين جمعيت را عموما مردم روستانشين و قبيله‌هايي تشکيل مي‌دهند که يا مسيحي هستند و يا بت‌پرست. در واقع جمعيت نصرالاسلام تلاش مي‌کند تا دين اسلام را ميان غيرمسلمانان اين کشور تبليغ کند و در عين حال در زمينه تقويت وحدت بين مسلمانان به‌خصوص ميان قشر جوان هم فعاليت دارد.

سازمان وحدت مسلمانان: حفظ و تقويت وحدت بين مسلمانان دغدغه اصلي اين سازمان است و دست اندرکاران آن برنامه‌هاي متنوعي براي رسيدن به اين منظور اجرا مي‌کنند. نمونه بارز و مهم آن را مي‌توان در برگزاري کنفرانس‌ها مشاهده کرد.

جمعيت الوقف الاسلامي لتعليم و التربيت: جامعه هدف اين جمعيت زنان نيجري هستند. به اين ترتيب زنان به‌طور مرتب در مرکزي که «خانه زنان» ناميده مي‌شود جمع مي‌شوند و آموزش‌هاي لازم در زمينه‌هاي اخلاقي و تربيت فرزند از ديدگاه اسلام را فرامي‌گيرند.

شوراي ملي ارگان‌هاي جوانان مسلمان: به‌منظور هماهنگي ميان ارگان‌هاي فعال در رابطه با امور جوانان مسلمان در سراسر نيجريه است. ازجمله فعاليت‌هاي اين شورا دريافت بورسيه تحصيلي از ارگان‌هاي بين‌المللي و توزيع آنها ميان ارگان‌هاي تحت پوشش است.

سازمان رابطه العالم الاسلامي: اين سازمان با عربستان‌سعودي رابطه خوبي دارد و از تشکيلات منسجمي برخوردار است. از فعاليت‌هاي مهم آنان ترجمه قرآن به زبان هوسايي است.

منبع: همشهری آنلاین

- - , .